بی اختیاری ادرار چیست و چگونه درمان می شود
بی اختیاری ادرار در زنان و مردان مشکلات ماهیچه ها و اعصابی هستند که به مثانه کمک می کنند تا ادرار را نگه یا دفع کنند و می تواند علت زیادی داشته باشد.
بی اختیاری ادرار یک مشکل شایع در بین زنان و مردان است که ممکن است در کودکان، نوجوانان، بزرگسالان و سالمندان رخ دهد. اما این بیماری در سنین بالا بیشتر رخ می دهد. بی اختیاری ادرار یکی از بیماری های ادراری می باشد که فرد نمی تواند ادرار خود را نگه دارد و ممکن است سریعا احتیاج به دفع آن باشد. حتی فرد بیمار ممکن است با یک عطسه یا سرفه اختیار نگه داشتن ادرار را از دست بدهد.زمانی که مثانه پر شود اعصاب مثانه سیستم عصبی را مطلع می کند و این باعث می شود اسفنکتر ها شل شده و عضلات برای دفع ادرار منقبض شوند و در صورت آسیب این عضلات می تواند کنترل ادرار دچار مشکل شود.بی اختیاری ادرار با توجه به علائم آن به انواع مختلفی تقسیم می شود که شامل بی اختیاری فشاری، بی اختیاری فوری، بی اختیاری لبریزی و بی اختیاری موقتی می باشد.
بی اختیاری ادرار چیست
ادراری که از کلیه ها به مثانه وارد می شود، توسط منقبض شدن ماهیچه های مثانه از طریقه لوله مجاری ادرار از مثانه خارج می شوند. در برخی موارد اتفاق می افتد که عضلات مثانه بطور غیر ارادی سف شده و و ماهیچه های اسفنکتر مجاری ادرار نیز به اندازه ای قوی نیست که بتواند ادرار را کنترل کنید. این امر باعث اضطراب ناگهانی برای دفع ادرار می شود و این باعث عدم کنترل ادرار می شود.
بی اختیاری ادرار در هر گروه سنی، از بچه تا مرد و زن در سنین بالا دیده می شود. با افزایش سن احتمال ابتلا به بی اختیاری ادرار نیز افزایش می یابد. اندام هایی که برای کنترل و نظارت ادرار دخیل هستند شامل مرکز ادرار در مغز، نخاع شوکی، مثانه، حلقه عضلانی در مجرا و عضلات کف لگن می باشند.
وقتی مثانه پر می شود و فرد احساس ادرار کردن می کند، مرکز ادرار در مغز با ارسال پیام که از طریق نخاع شوکی به مثانه منتقل می شود، مثانه منقبض شده و سپس حلقه عضلانی مجرا و عضلات کف لگن شل شده و ادرار کاملا تخلیه می شود. هر گونه ضایعه در هر قست از اعضا فوق باعث بی اختیاری ادرار می شود.
ضعیف شدن عضله مثانه بدنبال انسداد مجرا، به علت بزرگی پروستات ، بعد از عمل ممکن است باعث بی اختیاری شود. حاملگی و زایمان های متعدد باعث ضعف عضلات کف لگن و بی اختیاری ادرار می شود. بر حسب اینکه ضایعه در کدامیک از قسمت های فوق باشد، نوع بی اختیاری ادرار فرق خواهد داشت.
انواع بی اختیاری ادرار
بی اختیاری ادرار انواع مختلفی دارد که در برخی از آنها ممکن است بی اختیاری ادرار موقتی باشد و بعد از مدتی بدون درمان بهبود یابد.
بی اختیاری فشاری
این نوع بی اختیاری ادرار با فشار به مثانه باعث نشت ادرار می شود که می تواند علت این فشار ها سرفه، خنده، عطسه، یا جنبش هایی که به مثانه وارد می شود باشد. در زنان ممکن است در دوران حاملگی، زایمان و یائسگی این اتفاق بیوفتد که البته قابل درمان است.
بی اختیاری فوری
در این نوع بی اختیاری ادرار مثانه دچار اسپاستیک، ناپایداری و یا بیش فعالی می شود و در زمان خواب یا نوشیدن مقداری آب یا شنیدن صدای آب ایجاد می شود.در این حالت انقباض و گرفتگی عضلات مثانه به قدری سریع ایجاد می شود که فرد نمی تواند خود را برای تخلیه ادرار برساند. علت بی اختیاری فوری بیشتر به دلیل عفونت مثانه، آسیب های عصبی، مشکلات دیابتی و مصرف الکل است
بی اختیاری لبریزی
در این حالت فرد مبتلا به بی اختیاری ادرار همیشه دارای مثانه پر شده می باشد ولی مقدار کمی ادرار از آن خارج می شود که بیشتر در افراد مبتلا به دیابت و پروستات بزرگ شده رخ می دهد
بی اختیاری استرسی: خروج غیر ارادی ادرار به هنگام فعالیت، زور زدن، سرفه کردن، عطسه کردن. لازم به ذکر است این نوع بی اختیاری هیچ ارتباطی با استرس و اضطراب ندارد و در واقع به دنبال افزایش فشار داخل شکم بوجود می آید.
بی اختیاری موقتی
این بی اختیاری ادرار موقتی بوده و علت این بی اختیاری می تواند عوارض دارویی، عفونت مجاری ادراری، کاهش تحرک و یبوست باشد که با درمان عوامل ،بی اختیاری ادرار بهبود می باد.
علت بی اختیاری ادرار در زنان و مردان
این بیماری در زنان شایع تر است که یکی از دلایل این امر تفاوت آناتومی زنان با مردان است، زیرا معمولاً دریچه ادراری در زنان ضعیف تر عمل می کند و با توجه به اینکه طول مجرای ادرار در آن ها کوتاه تر است، بیشتر از مردان مستعد بی اختیاری ادرار هستند. همچنین معمولاً عضلات لگن زنان به دلیل بارداری و زایمان آسیب می بیند و همین امر خطر بی اختیاری ادرار را در زنان بیشتر می کند. بی اختیاری ادرار در مردان معمولاً در مواردی مانند مشکل پروستات و پس از عمل های جراحی رخ می دهد.
برخی عوامل هستند که موجب بی اختیاری ادرار در زنان و مردان می شوند این عوامل شامل:
تغییرات به همراه سن: پیری ماهیچه مثانه می تواند توانایی مثانه را برای نگهداری ادرار کاهش دهد. هم چنین غیر ارادی شدن مثانه با پیر شدن بیشتر می شود.
یائسگی: بعد از یائسگی، زنان استروژن کمتری تولید می کنند، هورمونی که به حفظ پوشش مثانه و مجرای پیشاب کمک می کند. برخی از این بافت ها بی اختیاری را تشدید می کنند.
هیسترکتومی:در زنان، مثانه و رحم توسط ماهیچه ها و رباط های یکسانی مورد حمایت قرار می گیرند. هر جراحی مربوط به سیستم تولید مثل زن، مثل برداشتن رحم، ممکن است بر ماهیچه های کف لگن تاثیر بگذارد که می تواند منجر به بی اختیاری می شود.
بزرگ شدن پروستات:به خصوص در مردان مسن، بی اختیاری اغلب ناشی از بزرگ شدن غده پروستات است، شرایطی که به عنوان هیپرپلازی بی خطر شناخته می شود.
گرفتگی:وجود تومور در هر جایی در امتداد مجرای ادرار می تواند جریان نرمال ادرار را مسدود کند که منجر به بی اختیاری بیش از حد می شود. سنگ هایی مثل سنگ مثانه و توده های سنگ مانندی که در مثانه ایجاد می شوند - گاهی اوقات باعث نشت ادرار می شوند.
اختلالات عصبی:اسکلروز چندگانه، بیماری پارکینسون، سکته مغزی، تومور مغزی یا آسیب نخاعی می تواند با علایم عصبی که در کنترل مثانه شرکت دارند تداخل پیدا کند و باعث بی اختیاری ادراری می شود.
- بیشتر بخوانید: 16 علت که باعث بی اختیاری ادرار می شوند
بی اختیاری ادرار در دوران بارداری
در زمان بارداری ممکن است هنگام راه رفتن تا سرویس بهداشتی، نشت ادرار را تجربه کنید، به این حالت بی اختیاری ادرار در بارداری گفته می شود. یک نوع بی اختیاری دیگر که می تواند خانم ها را تحت تاثیر قرار دهد، «بی اختیاری استرسی» است. در مواردی مانند سرفه کردن، خندیدن و فعالیت بدنی نشت ادرار احساس می شود.
مثانه در زیر رحم قرار دارد. با بزرگ تر شدن جنین، مثانه فشرده می شود و فضای کمتری برای ادرار در مثانه وجود خواهد داشت. چنین فشاری باعث می شود بیش از حد معمول نیاز به ادرار کردن داشته باشید. معمولا چنین حالتی موقتی است و در طی چند هفته پس از تولد کودک این حالت برطرف خواهد شد.
خطر بروز این مشکل پس از بارداری به بارداری، نوع زایمان و تعداد فرزندان بستگی خواهد داشت. در حقیقت خانم هایی که تجربه زایمان چه به روش زایمان طبیعی و چه به روش سزارین داشته اند، نسبت به خانم هایی که تجربه بارداری نداشته اند، دچار بی اختیاری استرسی بیشتری خواهند شد.
گاهی این بی اختیاری می تواند ناشی از افتادگی لگن باشد که پس از زایمان رخ می دهد. عضلات لگن می توانند در طی بارداری یا زایمان واژینال کشیده شده و ضعیف شوند. اگر عضلات لگن به خوبی از مثانه پشتیبانی نکنند، ممکن است مثانه شما به حالت آویزان قرار بگیرد.
علت بی اختیاری ادرار در دوران بارداری
وارد مختلفی وجود دارد که می تواند منجر به ایجاد چنین عارضه ای شود که در ادامه برای شما ذکر خواهیم کرد:
افتادگی اندام لگن: اگر عضلات اطراف مثانه ضعیف شود، این عضو از موقعیت و جایگاه خود خارج می شود.
آسیب به عصب لگن: عصبی در لگن که عملکرد مثانه را کنترل می کند، می تواند در طی زایمان واژینالِ سخت و طولانی دچار آسیب دیدگی شود.
آسیب وارد شدن در حین زایمان: گاهی اوقات استفاده از برخی از ابزارهای جراحی در حین زایمان می تواند به عضلات کف لگن و عضلات اسفنکتر مقعد آسیب وارد کند.
آسیب ناشی از فشار طولانی مدت: وارد کردن فشار در طولانی مدت در زایمان واژینال می تواند احتمال آسیب به اعصاب لگن را افزایش دهد.
روش های تشخیص بی اختیاری ادرار
پزشک با انجام معاینه نشانه ها و بیماری هایی که ممکن است سبب آن شوند را بررسی می کند.همچنین ممکن است تست های زیر را انجام دهند:
- کشت ادرار: آزمایش کشت ادرار برای تشخیص بیماری های عفونی می باشد.
- آزمایش خون : آزمایش خون برای تشخیص مقدار اوره و کراتین انجام می شود.
- سونوگرافی: پزشک با استفاده از پروب سونوگرافی در قسمت بیرونی شکم از کلیه ها، مثانه و مجرای ادرار تصویربرداری و هر عامل غیرطبیعی مرتبط با بی اختیاری ادرار را بررسی می کند.
- تست PVR: تست PVR برای تشخیص انسداد در دستگاه ادراری و یا مشکلات عصب و عضلات مثانه است.
- تست استرس مثانه: در این تست باید سرفه کنید یا مانند زمان زایمان زور بزنید و در این زمان پزشک این مشکل را بررسی می کند.
- سیستوسکوپی: پزشک لولهٔ باریک و دوربین داری را درون مجرای ادرار و مثانه وارد کرده و آسیب بافتی احتمالی را بررسی می کند. بسته به نوع سیستوسکوپی مورد نیاز شما، پزشک از داروهایی برای بی حسی پوست و اعضای ادراری استفاده می کند، درحالی که ممکن است هوشیار یا با استفاده از آرام بخش بی هوش باشید.
- نوار مثانه: پزشک با قرار دادن لولهٔ باریکی درون مثانه آن را از آب پر می کند. با این کار پزشک فشار مثانه را اندازه گیری کرده و مشخص می شود مثانه توانایی نگه داری چه مقدار مایع را در خود دارد.
ممکن است پزشک از شما بخواهند به مدت 2 یا 3 روز تعداد دفعات ادرار یا نشت ادرار را یادداشت کنید. با این کار پزشک الگویی را که نشان دهندهٔ علل احتمالی آن است و به انتخاب درمان مناسب شما کمک می کند پیدا می کنند.
درمان بی اختیاری ادرار
روند درمان بی اختیاری ادرار به نوع مشکل آن بستگی دارد. یکی از روش های درمانی برای بعضی از بی اختیاری های ادراری تغییر در شیوه زندگی نی باشد.
همچنین تقویت کردن عضلات کف لگن مخصوصا در زنان می تواند در بی اختیاری ادرار کمک زیادی کند. در این حالت ماهیچه های کف لکن را با وارد کردن الکترود به مقهد یا واژن تحریک کرده و باعث تقویت آنها می شود.
برای درمان بی اختیاری ادرار زنان می توان از پساری استفاده شود که یک حلقه سفت است و در مهبل وارد می شود و می تواند در تمام روز را برای جلوگیری از نشت ادرار مورد استفاده قرار گیرد.
برای افرادی که مثانه بیش فعال دارند تزریق بوتاکس به عضله مثانه می تواند موثر باشد، اما باید هر 6 الی 9 ماه آن را تکرار کرد که البته سازمان بهداشت جهانی آن را تایید نکرده است.
جراحی که اگر درمان موثری برای نوع بی اختیاری ادرار وجود نداشت می تواند توسط جراحی این مشکل را درمان کرد.
درمان خانگی بی اختیاری ادرار
بی اختیاری ادرار علاوه بر درمان های داروی می بایست برخی موارد را در خانه کنترل کنید که می تواند به درمان کمک زیادی کند. برخی از درمان های خانگی می تواند باعث درمان کامل و کاهش بی اختیاری ادرار به خصوص در زنان شوند.
تمرین مثانه: یکی از روش هایی که می توانید بی اختیاری ادرار را کنترل کنید تمرین دادن به مثانه است. ابتدا تعداد دفعات ادرار خود را در روز یادداشت کنید. سپس به تدریج 15 دقیقه بین هر بار دستشویی رفتن اضافه کنید. در هر یک از زمان های تعیین شده ادرار کنید، حتی اگر فوریتی در ادرار نداشته باشید.ا افزایش تدریجی زمان در بین دفعات ادرار کردن به مثانه این امکان را می دهید تا پیش از اعلام نیاز به تخلیه ادرار مقدار بیشتری ادرار را در خود نگه دارد.
کاهش وزن: شاید با خود بگویید کاهش وزن چه تاثیری می تواند بر روی درمان بی اختیاری ادرار داشته باشد. اما باید بدانید اضافه وزن فشار بیشتری به مثانه و عضلات اطراف آن وارد می کند که ممکن است باعث مشکلات و بدتر شدن علائم تکرر ادرار شود. اگر اضافه وزن دارید، پزشک می تواند برای کاهش وزن به کمک انتخاب غذاهای سالم و ورزش منظم به شما کمک کند.
تغییر عادات غذایی: مصرف برخی از مواد غذایی را باید از لیست رژیم غذایی خود حذف کنید. نوشیدنی های کافئین دارد، گازدار یا الکلی که ممکن است باعث نشت ادرار یا تشدید بی اختیاری ادرار می شود مصرف نکنید.
ترک سیگار : سیگار کشیدن باعث مشکلات بسیاری از جمله تشدید آن می شود.
درمان یبوست: احتمالاً پزشک از شما می خواهد فیبر بیشتری مصرف کنید، چون یبوست باعث تشدید آن می شود. مصرف غذاهای فیبردار در کاهش یبوست موثر است.
داروهای کنترل بی اختیاری ادرار
برای درمان می توان از داروهای مختلفی بر اساس نوع بی اختیاری ادرار توسط پزشک و تشخیص آن تجویز کرد.
آنتی کولینرژیک ها: نوعی دارو هستند که با بلوک گیرنده استیل کولین مانع تاثیر استیل کولین می شوند که این دارو ها شامل تروسپیوم، اکسی بوتین،سولیفناسین و فسوترودین می باشد.
استروژن موضعی: استفاده از مقدار پایین استروژن موضعی در فرم کرم واژینال یا پچ می تواند برخی از علائم بی اختیاری ادرار را کاهش دهد.
ایمی پرامین: این دارو برای بی اختیاری فوری و استرسی مورد استفاده قرار می گیرد.
سیمبالتا: سیمبالتا یا دولوکستین داروی ضد افسردگی می باشد که می توان برای درمان بی اختیاری ادرار از نوع استرسی موثر باشد
تأثیر مواد غذایی در بی اختیاری ادرار
اگر از مایعات و نوشیدنی ها به مقدار زیاد استفاده می کنید، طبیعتاً باید منتظر حجم زیادی از ادرار باشید، لازم به ذکر است اگر قرار است به مکانی بروید که دسترسی به دستشویی ندارید سعی کنید از خوردن زیاد مایعات اجتناب کنید تا مجبور نباشید ادرار خود را تا مدت ها نگه دارید. غذاهای مفید برای بی اختیاری ادرار را می توانید در این بخش بخوانید
مواد کافئین دار حجم ادرار را افزایش می دهند. مصرف بیش از اندازه موادی که دارای کافئین هستند مانند قهوه، نوشابه، کاکائو، چای و یا نوشیدنی های انرژی زا، سبب تحریک مثانه می شوند.
اگر دچار تکرر ادرار و بی اختیاری ادرار هستید، بهتر است ابتدا مصرف این مواد غذایی را قطع کنید.
مواد غذایی دیورتیک و ادرار آور یکی از عوامل بی اختیاری ادرار موقتی می توانند باشند؛ این مواد شامل:همه مواد کافئین دار، همه مواد افزایش دهنده ادرار، سیاه دانه، قاصدک، نوشیدنی های الکلی، زنجبیل و جعفری.
مواد دیورتیک سبب تکرر ادرار در طول شبانه روز می شوند، بیشتر به خاطر دفع سنگ کلیه، رفع یبوست به فرد توصیه می شود استفاده کند.
همه مواد غذایی شیرین از جمله قندها، شکرها و شیرین کننده های مصنوعی همگی از تشدید کننده های ادرار هستند.
غذاهای تند به علت تحریک کردن مثانه، همچنین آسیب به معده زیاد توصیه نمی شوند، بهتر است تا حد متعادل از آن استفاده کرد. اگر دچار بی اختیاری ادرار هستید اصلا از آنها مصرف نکنید. در کل ادویه جات در اغلب موارد تحریک کننده مثانه و ادرار هستند.
مواد اسیدی و ترش مانند پرتقال، گریپ فروت، گوجه فرنگی نیز از مواد ادرار آور معروف به شمار می روند به همین دلیل مصرف آن ها در مواردی که فرد مستعد بی اختیار شدن است، توصیه نمی شود